Dzisiaj na wycieczkę udajemy się do Barcji, nad rzekę Guber – prawy dopływ Łyny, do Kętrzyna, by bliżej przyjrzeć się dawnemu zamkowi prokuratorskiemu.
Jak w historii każdego zamku na ziemiach naszego regionu, taki i w Kętrzynie, w okresie przedkrzyżackim, na tym miejscu gdzie teraz stoi zamek, znajdowała się osada pruska „Rast” - w języku pruskim „pal”, „słup”. Pierwsza wzmianka o strażnicy pochodzi z 1329 roku, a znajdowała się ona jednak prawdopodobnie w miejscu, gdzie obecnie stoi kościół św. Jerzego.
Po podboju tych terenów Zakon ustanowił w Kętrzynie prokuratorię, a powstała strażnica miała za zadanie chronić zdobyte tereny, ale być również bazą na dalsze podboje ziem w kierunku wschodnim, zasiedlanie ich i zarządzanie.
I tak jak większość założeń drewniano-ziemnych, w okresie podboju tych ziem, tak i ta była najeżdżana i palona, aż do połowy wieku XIV, kiedy zaczęto wznosić budowlę murowaną. Budowę rozpoczęto zmieniając trochę miejsce, przesuwając ją w kierunku wschodnim od istniejącego już założenia drewnianego, zakończono ją przed rokiem 1374.
Od początku, w porównaniu do innych zamków, ten kętrzyński był niewielka warownią, chronioną przez mury obronne, oddzielony od miasta fosą. Zamek powstał jako budowla trójskrzydłowa, zbudowana wokół dziedzińca, na planie kwadratu, bezwieżowa, która nie posiadała przedzamcza. Główne skrzydło znajdowało się na północy, było trójkondygnacyjne i podpiwniczone. Przyziemie spełniało funkcje gospodarcze, piętro - reprezentacyjne. Znajdowały się tam: refektarz, kaplica oraz izba prokuratora. Trzecia kondygnacja pełniła założenia obronne i służyła jako magazyny. Pozostałe dwa skrzydła budowli były nieco niższe i węższe - mieściły się w nich pokoje gościnne, mieszkania dla służby oraz pomieszczenia gospodarcze, w tym wymieniane w inwentarzach: zbrojownia, komora prochowa, spiżarnia, słodownia, browar oraz kuchnia. Komunikację między piętrami zapewniał drewniany krużganek dobudowany wokół wewnętrznego dziedzińca, na środku którego wykopano studnię.
W wieku XVI dopiero wzmocniono funkcje obronne zamku dobudowując zewnętrzne mury obwodowe z trzema basztami obronnymi w narożach. Dwie z nich - zbudowane od strony stawu - były cylindryczne, a trzecia wzniesiona została na planie czworokąta. Aby usprawnić komunikację wewnętrzną, w 1622 wzniesiono w narożu pn. zach. dziedzińca okrągłą wieżyczkę z klatką schodową.
Kętrzyński zamek w roku 1454 został zdobyty przez mieszczan, którzy przystąpili do Związku Pruskiego. Na fali tych wydarzeń utopiono nawet w młyńskim stawie ówczesnego prokuratora – Wolfganga Sauera, za co cech szewców ukarany został zakazem zasiadania jego przedstawicieli w radzie miasta.
Po sekularyzacji Prus w roku 1525 miasto wraz z zamkiem znalazło się w granicach Prus Ksiażęcych, by stać się siedzibą starostwa. Od tego czasu zamek przebudowano kilkakrotnie zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz, a z czasem w ich wyniku budowla zaczęła tracić swój gotycki charakter.
Pod koniec wieku XVIII zamek dotknął duży pożar, po którym został zakupiony przez miasto i przebudowany na mieszkania. Między innymi podczas tych prac przebito w murach widoczne dzisiaj prostokątne okna. Do końca II wojny światowej mieściły się tutaj również biura i urzędy, a w okresie wojny również schron przeciwlotniczy.
W wyniku działań wojennych zamek spłonął w znacznej części. Odbudowano go w stylu średniowiecznego gotyku w latach 1962-69, podczas prac opierając się na XIX-wiecznych szkicach wybitnego niemieckiego architekta i konserwatora zabytków Conrada Steinbrechta. Po rekonstrukcji wnętrza zamkowe przeznaczono na siedzibę muzeum i miejskich instytucji kulturalnych.
Obecnie w zamku mieści się siedziba Muzeum Wojciecha Kętrzyńskiego będącego oddziałem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Kętrzyńskie Centrum Kultury oraz biblioteka.
tekst i fot. I. Treutle
