Ołtarz z kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela w Jonkowie opisuje dla wielu najtrudniejszy moment w ludzkim przeżywaniu swego istnienia - moment śmierci człowieka. Sceny tam przedstawione ilustrują ostateczność w świetle nauki Kościoła katolickiego. Przyjrzyjmy się zatem bliżej obrazom, językowi symboli, spinającemu klamrą ziemskie przeznaczenie człowieka.
Wobec tajemnicy śmierci i ostateczności poszukujemy rozwiązania i odpowiedzi na nurtujące kwestie. Wielu pochyla się ku teologii chrześcijańskiej, a dokładnie jej działowi zwanemu ESCHATOLOGIĄ i chociaż na chwilę próbuje odsłonić tajemnicę. Eschatologia zajmuje się nie tylko ostatecznością człowieka, ale również i świata, porusza temat życia pośmiertnego, kiedy to dusza zostaje za swój żywot osądzona i otrzymuje nagrodę bądź karę. Czyli mówi o śmierci i zmartwychwstaniu, o powtórnym przyjściu Chrystusa i sądzie, o niebie, czyśćcu i piekle, ale także o człowieku w jego relacji do Boga.
Kompozycję ołtarza z kościoła w Jonkowie stanowi układ sześciu scen pokazanych w formie płaskorzeźb, ułożonych jak tryptyk. W zwieńczeniu ołtarza pokazane są wizerunki św. Józefa i św. Archanioła Michała – patronów dobrej śmierci.
W części środkowej ołtarza, w dolnej kwaterze oglądamy celebrację Mszy Świętej, w górnej scenę Ukrzyżowania, i to chyba ona zwraca największą uwagę (obok sceny Czyśćca) oddziałuje niezwykle silnie na oglądającego. Pokazana tu Msza Święta to msza za zmarłego - ksiądz ubrany jest w czarny ornat - to jakby początek tajemnicy śmierci. To też jedyna możliwość, moment, kiedy modlitwą możemy jeszcze wspomóc umierającego. Scena powyżej to ognie piekielne, ginące w nim dusze, a nad tym wszystkim scena Ukrzyżowania i dwa anioły, które zbierają krew z ran Jezusa.
Sceny po lewej stronie ołtarza kwatery pokazują - cierpiących w ogniu czyśćca lub już w ogniu piekielnym?(dolna) oraz tronującą Maryję, która prawą rękę trzyma w geście, który próbuje ratować te cierpiące dusze, a lewą wskazuje na niebo (górna).
W słowniku teologicznym czytamy: "Czyściec — oznacza stan bolesnego oczyszczenia po śmierci. Istnieje w Kościele wiara, że nie wszyscy zbawieni doznają zaraz po śmierci szczęścia w niebie. Niektórzy przechodzą stan oczyszczenia przez cierpienie i w tym stanie mogą być wspierani modlitwami wiernych na ziemi”. Czyli pomimo odbytej mszy, pojednania się z Bogiem i uczestnictwa w wiecznym zbawieniu trzeba przejść przez czyściec, by osiągnąć to upragnione Niebo. Nie jest to jednak kara, czy potępienie, a jedynie stan przejściowy, gdzie dusza może pozbyć się ostatecznie tego wszystkiego, co skłaniało ją w jej ziemskim bycie do popełniania grzechów. Ten stan przejściowy, długość oczekiwania na upragnione zbawienie ( bądź potępienie) zależy w znacznej mierze również od żarliwości wstawiennictwa żywych, bliskich, którzy pozostali na ziemi. To też swego rodzaju transakcja wiązana, gdyż wyzwolone dusze, wychodzące z czyśćca wspomagają żywych modlących się w ich intencji. Samo oczyszczenie zaś dokonuje się przez "ogień", który nie jest fizycznej natury, lecz jest niejako bólem duchowym wynikającym z uświadomienia własnych niedoskonałości. Tronująca Matka Boska pokazana na kwaterze górnej z lewej strony posiada największą moc w ratowaniu dusz przebywających w czyśćcu. Pokazane obok niej anioły są niejako pośrednikami pomagającymi w przechodzeniu dusz do Nieba.
Wróćmy jeszcze na chwilę do Piekła i tego czym odróżnia się od Czyśćca. Podobnie jak Czyściec, to raczej nie miejsce a stan, w którym przebywają potępione anioły i zmarli, którzy na zawsze, nieodwracalnie zostali oddzieleni od Boga, a wyłącznie w Bogu można odnaleźć szczęście i cel, dla którego człowiek został stworzony. Umierający będący w stanie grzechu idą bezpośrednio do piekła, a czynią to z własnego wolnego wyboru, wykluczając się jednocześnie z dostąpienia obcowania z Bogiem i świętymi. Ten stan to właśnie Piekło. Piekło funkcjonuje oczywiście w wyobrażeniach różnych kultur, tradycji i sztuk wizualnych w różnych formach. Podobnie jak i przedstawienie diabła, a to już temat na inną, dłuższą opowieść.
Prawa strona ołtarza to dwie kolejne sceny – dolna przedstawia umierającego człowieka przyjmującego sakrament chorych, górna to Chrystus sądujący w towarzystwie aniołów prowadzących zmarłego do nieba. W tej samej górnej scenie u dołu pokazany jest również diabeł pokonany przez Chrystusa, któremu nie udało się pozyskać kolejnej duszy. Umierający człowiek przyjmuje wiatyk, czyli komunię świętą traktowaną jako pokarm na drogę życia wiecznego.
Ołtarz z Jonkowa jest doskonałym przykładem przedstawienia chrześcijańskiej wizji umierania i śmierci, a jednocześnie jest piękną barwną opowieścią.
fot.K.Janusz
