Do końca XIX wieku miasto Olsztyn posiadało dość prymitywną instalację wodociągową. Kiedy podjęto realizowaną w latach 1897-1899 decyzję o powstaniu nowej, najważniejszymi jej budowlami naziemnymi stały się - przepompownia nad jeziorem Ukiel i wieża ciśnień na Wzgórzu Św. Andrzeja.
Wieża ciśnień w górnej części posiadała stalowy zbiornik wodny mieszczący ok. 500 m sześciennych wody, a ponieważ poziom wody przewyższał znacznie poziom dachów domów w dolnej części miasta, dzięki grawitacji w kranach leciała woda. Zadaniem wieży ciśnień była stabilizacja ciśnienia w sieci wodociągowej i zapewnienie jej nieprzerwanych dostaw mimo awarii zasilania. Woda czerpana były ze studni głębinowych położonych kilka kilometrów stąd i transportowana rurociągiem. Do tych celów wieża służyła do połowy lat 70 ubiegłego stulecia. Dzisiaj w niej właśnie mieści się olsztyńskie Obserwatorium astronomiczne powiązane z Planetarium, a pozostałością po jej dawnej funkcji są jedynie grube mury zewnętrzne.
Wieża została wybudowana w roku 1899, uroczyste otwarcie obserwatorium nastąpiło w dniu 13 października 1979 r. Jest to budowla ceglana, nieotynkowana o cylindrycznej formie. Górna jej część jest nieco szersza, a szczycie znajduje się budynek obserwatorium z kopułą obserwacyjną o średnicy 3 m, wyposażoną w specjalną szczelinę, rozsuwaną podczas prowadzenia obserwacji. Centralną część tego pomieszczenia zajmują teleskopy. Całe wnętrze budynku to już wyposażenie współczesne. Kilka lat temu obiekt przeszedł generalną renowację, co zaowocowało również nagrodą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kategorii obiektów zabytkowych, które zmieniły swoje pierwotne przeznaczenie.
Obserwatorium posiada oprócz ciekawych zbiorów i wystaw również swój zewnętrzny zegar słoneczny i 10 - metrowy fragment południka z rzeczywistymi szerokościami geograficznymi. Wśród zbiorów ciekawostka - okruchy gruntu księżycowego oraz polska flaga, która była na Księżycu, pochodzące z lotu załogowego Apollo 11 w 1969 r., podczas którego Neil Armstrong stał się pierwszym człowiekiem, który postawił stopę na Księżycu. To jedyny taki eksponat w Polsce!
Na wystawach można obecnie obejrzeć również zbiory meteorytów ( również ten z Czelabińska), zapoznać się z działaniem zabytkowego i wielce rzadkiego zegaru Shorta – to najdokładniejszy zegar wahadłowy! Wart zobaczenia jest również taras widokowy obserwatorium, który znajduje się na wysokości 26 metrów (VIII pięter) nad poziomem gruntu. Z tego miejsca można podziwiać piękną panoramę Olsztyna. Obserwatorium daje również możliwość interaktywnego poznania działania wielu podstawowych zjawisk fizycznych poprzez zabawę i doświadczenie.
tekst i fot. I.Treutle
