W Filharmonii Warmińsko–Mazurskiej w Olsztynie odbyło się otwarcie wystawy przedstawiającej najwybitniejszych fotografików litewskich, a także współczesną litewską poezję. Teksty wierszy w oryginale i w tłumaczeniu Adama Pomorskiego można obejrzeć, wziąć do ręki, zabrać na pamiątkę, a niektórych - posłuchać.
Powołując się na słowa autorstwa Ieva Mazūraitė-Novickienė: W 2013 roku Litwa przewodzi Radzie Unii Europejskiej. Jest to okazja, by pochwalić się nie tylko politycznymi i administracyjnymi osiągnięciami, lecz także kulturą i sztuką. Wystawa „Poetyckie dokumenty”, pomyślana jako wizualna podróż po artystycznych przestrzeniach Litwy XX i XXI wieku, służy właśnie temu, by pokazać litewskie dziedzictwo. Przegląd prac litewskich twórców (fotografów, pisarzy i filmowców) kilku pokoleń to zatem próba ujęcia różnych sposobów doświadczania świata, ale też ukazania samej Litwy, jej historii i współczesności.
Dziś, w natłoku najrozmaitszych treści wizualnych, trudno przyciągnąć uwagę obrazami, które nie byłyby szokujące. Ta kolekcja czarno-białych fotografii – odznaczająca się lakoniczną formą, nieukwieconą technologicznym językiem – mogłaby pozostać niezauważona w zderzeniu z „pstrokatym” nurtem informacji. Nachalny przekaz nie był jednak celem tego projektu. Wystawa „Poetyckie dokumenty” proponuje wizualną i tekstową, wypełnioną emocjami i nastrojami podróż po historii litewskiej fotografii i poezji. Różnorodność form artystycznych tworzy wyjątkową sferę doświadczeń.
Obecne na wystawie dzieła, reprezentujące różne dziedziny sztuki (fotografia, literatura, film), łączy ścisły związek. Większość fotografii jest narratywna. Opowiadają one historie za pomocą obrazowych tekstów. Te z kolei wyróżniają się słowną wizualnością i silną sugestywnością. Owo poetyckie pojmowanie świata jest przy tym nie tyle liryczne czy sentymentalne, ile poruszające, wyposażone w wewnętrzne brzmienie, które bierze się z nadmiaru znaczeń. Intensywność poetyckich obrazów przeczy niejako ich dokumentalności, ale nie zaciera czasu i okoliczności ich powstawania.
Eksponaty obejmują przeszło 80-letni okres litewskiej fotografii i poezji. Chociaż wystawa została przygotowana jako kolekcja znaczących dzieł, to historyczny kontekst jest dla jej zrozumienia i odbioru nie mniej istotny. Historia XX-wiecznej Litwy to czas dramatycznych transformacji: okupacji i odzyskania niepodległości, totalitarnego ucisku i demokracji, masowej deportacji i emigracji, Holokaustu.
To także proces stopniowego przechodzenia od „agrarności” do „miejskości”. Okoliczności historyczne determinowały szczególne doświadczenia, a litewskim artystom stawiały wyzwania – ich zadaniem było m.in. zadbać o aktualność poetyckiego widzenia świata w obliczu kryzysu humanizmu. Wyzwania te podejmowali prezentowani tu artyści – należący wprawdzie do różnych pokoleń, mający odmienne doświadczenia i poglądy, ale podobnie utożsamiający się z litewskością. Nie chodzi przy tym wyłącznie o poczucie przynależności narodowej. To raczej rodzaj jedności, która jawi się jako niewyczerpane źródło twórczych poszukiwań, dotyczących zarówno nowego spojrzenia na pejzaż, miasto oraz jego mieszkańców, jak i zgłębiania uniwersalnych zagadnień miejsca i czasu.
Fot. Artur Szczepański
